بایگانی سال 1399

دکتر کاووس حسن‌لی، مدیر مرکز حافظ‌شناسی و کرسی پژوهشی حافظ، موضوع علمی بیست‌وچهارمین یادروز حافظ
را «بررسی و نقد کارنامه‌ی حافظ‌پژوهی» اعلام کرد.

وی با بیان این مقدمه که: بازبینی، بررسی و نقد همیشگی وضعیت پژوهش‌های ادبی و آسیب‌شناسی آن می‌تواند راه را برای رسیدن به وضعیت مطلوب هموارتر کند، توضیح داد:
سال‌هاست که در حوزه‌های مختلف حافظ‌پژوهی از جمله تصحیح، ترجمه، شرح، نقد و تحقیقات ادبی آثار گوناگون پدید می‌آید و منتشر می‌شود. در کنار آثار مختلف علمی، محصولات گوناگون هنری نیز بر اساس شعر حافظ تولید و عرضه می‌شود. معمولا آثار ارزشمند و شایسته‌ی توجه، بعد از انتشار از سوی صاحب‌نظران داوری و نقد و بررسی می‌شوند. اما شایسته است آثار پدید آمده در یک باهم‌نگری و به گونه‌ای کلی در دوره‌های مختلف نیز بررسی و آسیب‌شناسی شوند.

استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز ادامه داد: چنانچه وضعیت گذشته و حال به‌صورتی علمی، دقیق و انتقادی بررسی و آسیب‌شناسی شود، ممکن است بتوان با پرهیز از کارهای تکراری، فعالیت‌هایی را سامان داد که تناسب بیشتری با شرایط زمانی امروز و آینده داشته باشد.

دکتر حسن‌لی تصریح کرد: مرکز حافظ‌شناسی که هرسال موضوع علمی یادروز حافظ را تعیین و اعلام می‌کند، موضوع علمی برنامه‌های بیست و چهارمین یادروز حافظ را در سال ۱۳۹۹ «بررسی و نقد کارنامه‌ی حافظ‌پژوهی» تعیین کرده است.

ایشان، بازشناسی وضعیت موجود، آسیب‌شناسی پژوهش‌های صورت‌گرفته، نقد آثار پدید آمده و نیز ارائه‌ی پیشنهادهای عملی برای رسیدن به شرایط مطلوب را ازجمله اهداف این برنامه‌ها معرفی کرد.

دبیرعلمی بیست‌وچهارمین یادروز حافظ اعلام کرد:حافظ‌پژوهان گرامی که در موضوع علمی یادروز امسال، پژوهش تازه‌ای انجام داده باشند و سخن تازه‌ای را برای طرح در مراسم علمی داشته باشند، می‌توانند مطالب خود را تا حداکثر پایان مردادماه ۱۳۹۹، در قالب مقاله‌ به نشانی الکترونیکی مرکز حافظ‌شناسی hafezstudies@gmail.com ارسال فرمایند.

ایشان در پایان به فعالیت‌های مرکز حافظ‌شناسی در ماه‌های گذشته اشاره کرد و گفت: از اواخر سال گذشته، با هجوم ویروس کرونا، شرایط اجتماعی ایران و جهان دگرگون شد و ضرورت بازنگری در شیوه‌های ارتباط‌گیری با متون ادبی نیز بیش‌تر از پیش احساس شد. مرکز حافظ‌شناسی در دوره‌ی اوج فراگیری کرونا برای کمک به کاهش فشار روانی جامعه، تلاش کرد تا قطعاتی هنری تولید و عرضه کند. این قطعات هنری که آمیزه‌ای از هنر موسیقی، خوشنویسی و شعر حافظ بود، در حد ظرفیت خود تاثیرات مناسبی را در جامعه داشت. واکنش‌های مثبت و گسترده‌ی مخاطبان، یک بار دیگر یادآوری کرد که باید متناسب با شرایط مخاطب امروز، روش‌های پیوند با سطح جامعه را بازتعریف کرد. به همین دلیل در یادروز امسال حافظ، چنانچه شرایط جامعه عادی باشد، در کنار برنامه‌های علمی‌، به بررسی آثار تولیدی در حوزه‌های گوناگون هنری نیز پرداخته خواهد شد.

به نام خداوند باغ و بهار
 
ای صبا نکهتی از خاک ره یار بیار
ببر اندوه دل و مژده‌ی دلدار بیار

نکته‌ای روح‌فزا از دهن دوست بگو
نامه‌ای خوش خبر از عالم اسرار بیار

سپاس کردگار هستی را که با نگاه دلارای خویش دشت و دمن را جلوه‌ای دیگر بخشید و در ضمیر آفرینش شور و شوقی تازه دمید و به جای نخوت باد دی و شوکت خار، انسان را لایق سبزه و گل آفرید.

ساقیا لطف نمودی قدحت پر می باد
که به تدبیر تو تشویش خمار آخر شد

اینک با شوقی سرشار، فرخندگی گام‌های سبز بهار، تلاوت آیات سبز دلدار و فرارسیدن سال نو ۱۳۹۹ هجری خورشیدی را
که با زادروز ماهرویان بوستان یزدان درآمیخته است بر همه‌ی نوروزباوران گیتی که به فرهنگ و ادب فارسی مهر می‌ورزند خجسته‌باد می‌گوییم.
امید است این روزها که اجتماع ایرانیان با بدافزاری کرونا نام در ستیز است با معناگرایی، رعایت روزافزون زمینه‌های بهداشتی، پایبندی به اصل «در خانه می‌مانیم» و ژرف‌نگری در اندیشه‌های دلربای حافظ، باور کنیم
که «چنان نماند و چنین نیز هم نخواهد ماند» تا همگان میزبان شایسته‌ای برای ارمغان سبز خداوند باشیم.

مدیریت روابط عمومی مرکز حافظ‌شناسی

سیصدوسی‌امین نشست حافظانه‌ی مرکز حافظ‌شناسی و کرسی پژوهشی حافظ، با موضوع «حافظ و مسئله‌ی ترجمه‌پذیری غزلیات، با تکیه بر ترجمه‌های آلمانی از دیوان حافظ، روز یکشنبه ۲۲دی‌ماه‌‌ ۱۳۹۸، در سالن غزل مجموعه‌ی تالار حافظ، برگزار شد.

در این مراسم که با همکاری اداره‌ی کل فرهنگ و ارشاد اسلامی فارس و مرکز پژوهش‌‌های زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز ترتیب یافت، جمعی از دانشگاهیان و اهالی فرهنگ و ادب استان فارس حضور داشتند. در این نشست، نخست نماهنگی از برنامه‌ی ویژه‌ی نور و صدا  که در کنار بنای یادبود حافظ و گوته در وایمر آلمان به‌مناسبت دویست‌وشصت‌وهفتمین سالگرد تولد گوته، در سال ٢٠١۶ برگزار شد، نمایش داده شد. 

سپس دکتر فریده پورگیو، مدیر روابط بین‌‌الملل مرکز حافظ‌شناسی و استاد بازنشسته‌ی ادبیات انگلیسی دانشگاه شیراز به ترجمه‌ی اشعار حافظ در پیچ وخم زمان پرداخت و تعدادی از ترجمه‌های انگلیسی حافظ را معرفی و نقد کرد. وی در جمع‌بندی کلام خود، گفت: بررسی مقایسه‌ای ترجمه‌های انگلیسی چندمترجم در قرون گذشته و نیز در قرن بیستم نشان می‌دهد، مترجمان قدیمی با زبان و ادبیات فارسی آشنا بوده و بسیاری  از آنان، در ترجمه‌ی اشعار حافظ سعی در حفظ فرم و محتوا (از نظر قافیه و انتخاب واژگان مناسب در زبان مقصد) داشته‌اند. اما مترجمان قرن بیستم که اکثرا خود نیز شاعر هستند، ولی با زبان فارسی به‌ندرت آشنایی دارند، براساس ترجمه‌های قبلی یا با کمک افراد آشنا به زبان فارسی، ترجمه‌هایی نوشته‌اند که بیش‌تر برداشتی شخصی از شعر حافظ به شمار می‌رود. ایشان با بیان اینکه نمی‌توان اینگونه برداشت‌ها را نادیده گرفت، توضیح داد: در دنیای نقد کنونی و با استفاده از نظریه‌ی پذیرش ادبی (Reception Theory) نیاز هست که به بررسی برداشت‌های گوناگون در جوامع و دوره‌های مختلف از اشعار حافظ بپردازیم. دکتر پورگیو در خاتمه، به مرکز حافظ‌شناسی پیشنهاد داد که این مقوله را مورد توجه قرار داده و در آینده‌ای نزدیک بدان بپردازد.

در ادامه‌ی این نشست، دکتر حسن نکوروح، استاد بازنشسته‌ی ادبیات آلمانی دانشگاه شیراز به تاثیرپذیری گوته از حافظ و سعدی و ترجمه‌ی برخی اشعار این دو شاعر ایرانی در دیوان شرقی-غربی گوته پرداخت. او با بیان این مقدمه که در ترجمه، به‌ویژه ترجمه‌ی شعر، همیشه با دوگانگی یا بیگانگی سروکار داریم، گفت: هرچه وابستگی به سنت‌های ملی بیش‌تر باشد، دوگانگی یا بیگانگی یادشده بیش‌تر نمایان می‎شود. چنانکه درباره‌ی شعر حافظ، به بیش‌ترین وجه، ظهور می‌کند. به‌گفته‌ی دکتر نکوروح، گوته از گلستان و بوستان سعدی ترجمه‌هایی انجام داده است، اما آورده‎های شاعر آلمانی از گلستان و بوستان، اغلب تنها با اندکی تغییر نقل شده، درحالیکه درمورد غزل‌های حافظ برعکس، تغییرات به‌حدی است که یافتن منبع الهام شاعر، غالباً دشوار و گاه حتی ناممکن می‎نماید.

ایشان ضمن بیان مشابهت‌هایی در دیوان شرقی-غربی گوته با دیوان حافظ و گلستان و بوستان سعدی، گفت: گوته به‌طور ویژه از دو نظر، به همتای ایرانی‎اش وامدار می‎ماند، یکی قالب سونت که آن را برابر غزل دانسته‌اند و دیگر، طنزی که پشت لحن جدی شعر پنهان شده است. 

وی افزود: درباره‌ی طنز غربی که شاعر آلمانی هم به آن نظر داشته، بیش از هر چیز دوپهلوبودنش را به‌عنوان مشخصه‌ی بارز آن بیان کرده‎اند، سخنی که درباره‌ی طنز رندانه‌ی حافظ هم در موارد بسیاری صادق است. منتها وجوه دیگری هم به آن اضافه می‎شود که کار توضیح و توصیف را بسیار پیچیده می‎کند. 

استاد ادبیات آلمانی با اشاره به اوضاع سیاسی اجتماعی عصر حافظ و سعدی، بیان داشت: طنز گوته، طنزی آشکار از نوع Ironie است که نه فقط در اشعار گوته، بلکه نزد شاعران و نویسندگان دیگر غربی نیز همزمان با طنز دیگری همراه است و در زبان‌های اروپایی Humor نامیده می‎شود. وی افزود: این نوع اخیر طنز که نمونه‌ی بارز آن را در گلستان سعدی بسیار می‎بینیم، طنزی است شادمانه (که همین هم نه فقط شادمانگی شعر و نثر گلستان را موجب شده، بلکه روشنی و شفافیت کلام او) که از اوضاع و احوال اجتماعی دوران زندگی‎اش که با دوران سلطنت اتابکان فارس مصادف بوده، سرچشمه می‎گیرد. ایشان ادامه داد: در مقابل، طنز حافظ که خود به رندی از آن تعبیر می‎کند، طنزی است پنهان و پیچیده که نه فقط گوته با آن مشکل داشته، بلکه خواننده‌ی فارسی نیز از دیرباز از دریافتش ناتوان بوده و اغلب به آن به گونه‌ی کلامی مقدس نگریسته‎اند، که در مکتب‎خانه‏ها نیز به همین عنوان در کنار کتاب مقدس آسمانی بدون دریافتی می‎خوانده‎‌اند و نیز وسیله‎ای بوده برای تفأل‌، که آنگاه نیز اغلب تنها به درک کلماتی دل خوش می‎کرده‏ که به گمان خود، پیام مدنظرشان را در آن می‌یافتند.

دکتر نکوروح با اشاره به بخش‌هایی از کتاب نظریه‌ی رنگ‌های گوته که اثری است علمی-عرفانی و گوته در آن از خلقت عالم به انسان می‎رسد، در مقایسه با شعر حافظ تأکید داشت: باید گفت که گوته با دید نوتر خود که از جهان مدرن (مدرن نسبت به دنیای حافظ) برگرفته با شیوه‏ای مناسب آن شعر را پیش برده تا بر دنیای سنتی عصر حافظ چیره گردد. دنیایی که شعر همتای محبوبش به کمک شیوه‌ی بی‌مانندش با ابیات گسسته و مستقل از هم، ممنوعیت عشق را در آن عالم ایستا در ساختار خود به نمایش گذاشته است. ازین‌رو می‎توان شعر گوته را از دیدگاه معرفت‎شناسی گامی به جلو دانست.

گفتنی است، این نشست از سلسله‌نشست‌های مرکز حافظ‌شناسی است که در سال جاری با محوریت موضوعی «حافظ و ترجمه» برگزار شده است و به‌دلیل تمرکز بر “ترجمه‌های آلمانی” تازگی داشت. 

پیش‌تر این مرکز، نشست‌هایی با عنوان «بازشناسی ترجمه‌ی پل اسمیت استرالیایی از دیوان حافظ» با سخنرانی دکتر زهرا طاهری و «مقایسه‌ی موسیقایی شعر حافظ و ترجمه‌های انگلیسی آن» با سخنرانی دکتر پورگیو و آقای پیام درخشان‌فرد در نیمه‌ی اول سال ۹۸ برگزار کرده است.